Blue Monday: Stop met stress en sleur! (blog #4)

Blog #4 in de aanloop naar Blue Monday, door Patrick Davidson en Hans van der Loo

Nog vier dagen, dan beleven we de somberste dag van het jaar: Blue Monday. Maar niet heus, zo lieten we eerder zien. Ondertussen is somberheid wel een probleem en zelfs een volksziekte. De afgelopen dagen hebben we laten zien hoe onbewuste gedachten bijdragen aan onze somberheid. Ook zagen we hoe je negatieve emoties in een positieve richting kunt ombuigen. Vandaag gaan wij in deze vierde blog nader in op de aanjagers van somberheid: stress en sleur.     

Rode knop als aanjager van stress en somberheid

Spanning is gezond. Te veel spanning kan stress veroorzaken. Er kunnen meerdere oorzaken zijn waardoor je in de stress schiet: hevige schrik na een gebeurtenis (het meemaken van een ongeluk, een ziekte die je plotseling overvalt, je partner die er met een ander vandoor is), angst en onzekerheid als het niet loopt zoals gewenst (je voelt je onzeker in je nieuwe baan, het knaagt aan je dat je kinderen voor het eerst op vakantie zijn), woede na een hevig conflict, maar ook de permanente druk van het alledaagse bestaan.

De ervaring van stress leidt tot de activering van een alarmknop in ons brein: de rode knop. Die knop heeft als enige taak om voortdurend de omgeving af te speuren op mogelijke gevaren en bedreigingen. Zet de knop op rood en meteen krijgt je lichaam een paar forse adrenalinestoten die je in uiterste staat van paraatheid brengen. Alles draait nog maar om één ding: het gevaar uitschakelen en zien te overleven! Met de knop op rood is er geen tijd voor allerlei overwegingen en nuances. Het gaat maar om een ding: pats-boem-actie, recht op het doel af. Blijkt het gevaar achteraf minder groot dan gedacht, dan is dat voor de rode knop niet zo’n probleem. Die knop handelt volgens het principe ‘better safe than sorry’.

 Met de knop op rood is er geen tijd voor allerlei overwegingen en nuances. Het gaat maar om een ding: pats-boem-actie

Op zich is daar niets mis mee, ware het niet dat stress ook langdurige vormen kan aannemen. Ook als er geen acute dreiging is, blijven ons brein en onze hormoonfabriek in de overlevingsmodus opereren. Langdurige stress is funest voor onze emotionele toestand: het kan de kans op depressie liefst 15 maal vergroten. Over-activering van de rode knop zorgt er daarnaast ook voor dat we lichamelijk overspannen, uitgeput en opgebrand (‘burn-out’) raken. Blijkens landelijk onderzoek van EnergyFinder bevindt bijna een derde van alle werknemers (34%) zich naar eigen zeggen in de gevarenzone: zij zeggen van zichzelf dat ze in de greep zijn van negatieve emoties.

Over-activering van de rode knop zorgt er daarnaast ook voor dat we lichamelijk overspannen, uitgeput en opgebrand (‘burn-out’) raken.

Blauwe knop als aanjager van sleur en somberheid

Hoewel er terecht veel aandacht naar stress en burn-out uitgaat, lijden ondertussen hele volksstammen aan het tegengestelde probleem: zozeer onder de sleur gebukt gaan, dat je je letterlijk en figuurlijk dood verveelt. Tegenwoordig wordt dit een ‘bore-out’ genoemd. Het gaat hier om gevoel zo weinig om handen te hebben dat dit een knauw aan je eigenwaarde geeft. Mensen die ermee te maken hebben te kampen met gevoelens van lusteloosheid en… daar is ie weer: somberheid. Ze vervelen zich en trekken zich in zichzelf terug. Op het werk en thuis. Ongelofelijk zonde. In zijn roman ‘Somberman’s actie’ geeft schrijver Remco Campert een fraaie beschrijving van het verschijnsel aan de hand van een magazijnbediende met de toepasselijke naam Somberman:

‘Somberman bevindt zich klaarwakker in zijn bed, klokke elf op een doordeweekse ochtend, laten we zeggen een dinsdag, dan hebben we het grootste deel van de week nog voor ons. Niet dat het voor Somberman veel uitmaakt welke dag het is. Ook het uur van de dag telt steeds minder mee. De grenzen zijn zo goed als opgeheven, alleen gemarkeerd door die korte overgang tussen dromen en ook die vervaagt’.

Zoals stress wordt veroorzaakt door een rode knop in ons brein, zo is sleur het gevolg van het activeren van een andere knop: de blauwe knop. Die werkt als een soort automatische piloot. Je drukt hem in en je loopt vanzelf onbewust allerlei standaardprogramma’s af. De blauwe knop spoort je aan om de dingen te laten zoals ze zijn. Verandering gaat tenslotte altijd gepaard met gedoe. De blauwe knop is eigenlijk een energiebesparingsknop: hij geeft je het gevoel dat je je maar beter kunt verzoenen met je saaie leventje. Je moet niet van alles willen, spaar je energie liever voor momenten dat je écht in actie moet komen.

Op zich is er uiteraard niets mis met de blauwe knop. Integendeel, die knop maakt dat we makkelijk en ontspannen door het leven gaan. Pas echter wél op dat gemak en gewoontegedrag niet omslaan in sleur. Als dat gebeurt, ligt somberheid immers op de loer.

Zet de knop op groen!

Zijn stress en sleur te stoppen? Jazeker, maar je moet er wel wat voor doen. Die rode en blauwe knop zijn namelijk vrij dominant. We zijn erfelijk belast zijn met een brein dat meer aandacht schenkt aan negatieve dan aan positieve prikkels: stress ligt dus altijd op de loer. Bovendien vertoont ons brein een grote voorkeur voor het afdraaien van standaardprogramma’s: sleur is makkelijk en kost weinig inspanning. Ons brein heeft echter nog een verrassing in petto in de vorm van een derde knop: de groene knop.

Die knop zorgt ervoor dat je niet teneergeslagen en passief, maar juist enthousiast en actief voelt. Die groene knop fungeert als een stop op al te veel stress en sleur. Hoe dat werkt en wat je kunt doen om die groene knop te activeren, vertellen we je in de blog van morgen (#5).  

Dit artikel is mede gebaseerd op het 1 maart te verschijnen boek ‘Waar haal je de energie vandaan? ‘ (bij uitgeverij AnderZ).

Hans van der Loo en Patrick Davidson zijn founders van EnergyFinder en betterday.