Het wielrennen heeft de afgelopen jaren in het teken gestaan van voortdurende fraudes en hardnekkig dopinggebruik. De mentale kracht om dagelijks onder de moeilijkste omstandigheden honderden kilometers op een fiets af te leggen, daar horen we minder over.

Met zijn boeiende en vlotgeschreven ‘De verborgen motor’ probeert de Utrechtse psycholoog Martijn Veldkamp de balans weer recht te trekken. Zijn stelling: wielrennen berust grotendeels op verborgen mentale krachten.

Prestaties zitten tussen de oren. Succes wordt niet uitsluitend bepaald door harde en fysieke gegevenheden, zoals de fysieke gesteldheid, de kwaliteit van het materiaal of het gebruik van stimulerende middelen, maar is voor een belangrijk deel het gevolg van de percepties en interpretaties die in de hoofden van wielrenners dolen.

Hierbij moeten we niet te individueel denken: presteren is een door en door sociaal gebeuren. Hoewel wielrennen vanaf de buitenkant een ‘solosport’ lijkt – de favorieten en winnaars zijn immers altijd individuen – kun je als coureur niet zonder anderen. Renners maken niet alleen deel uit van een team, maar bewegen zich ook grotendeels in een groter peleton. De hoogste snelheden en beste prestaties worden altijd in teamverband gerealiseerd. De eenzame renner verliest het altijd van de groep. Daar komt nog bij, dat de aanwezigheid van aanmoedigend publiek de renners vleugels geeft. Menig coureur heeft de top van een zware berg uitsluitend gehaald omdat hij door het publiek als het ware omhoog werd geschreeuwd.

 Presteren is een door en door sociaal gebeuren.

Leidt een groep altijd tot betere prestaties?

Nee, dat hangt af van de grootte van de groep. Groepen van drie tot acht renners staan over het algemeen garant voor topprestaties. Bij grotere groepen zie je de prestaties juist afnemen. Deels heeft dit te maken met het feit dat de coördinatie in grote groepen doorgaans moeizamer verloopt. Deels ligt de oorzaak erin dat een gemeenschappelijke ambitie in grotere groepen moeilijker van de grond komt. Het allerbelangrijkste is evenwel, dat de prestaties van individuele groepsleden in grotere groepen moeilijker door anderen naar waarde geschat kunnen worden. Hierbij gaat het niet zozeer om de feitelijke mogelijkheid tot een objectieve beoordeling, maar vooral ook om de subjectieve inschatting die het desbetreffende individu maakt. Wanneer renners het idee hebben dat zij vrij anoniem rondrijden en niemand op hun prestaties let, is de verleiding groot om mee te liften op het werk van anderen. De prestaties van de groep als geheel gaan er dus op achteruit.

Kleine en hechte teams, met een gemeenschappelijke ambitie, een duidelijke rolverdeling en een echte teamspirit, leiden doorgaans tot superieure prestaties. Dat komt omdat hechte teams mensen het gevoel geven deel uit te maken van iets unieks. Er ontstaat een soort ‘chemie’ waardoor de opofferingsbereidheid groeit en ieder alles voor elkaar overheeft. Omdat het samenspel van individuele kwaliteiten zo nauw ligt, wordt juist in hechte teams niet alleen scherp gekeken naar de staat van dienst, maar vooral ook naar de persoon. Hoe zit een renner in elkaar? Past hij binnen het team? Als dat niet zo is, komt hij er niet in.

Individuele mentale krachten

Naast collectieve mentale krachten zijn er natuurlijk ook individuele mentale krachten die bepalend zijn voor succes. Het gaat dan om individuele motivaties, de invulling van persoonlijk leiderschap, maar ook om factoren als verwachtingen en zelfvertrouwen. Naarmate sporters verwachten voor winst te gaan en naarmate zij geloof hebben in eigen kunnen, zullen ze over het algemeen succesvoller zijn. Een leeuw van een renner die een muis ziet als hij in de spiegel kijkt, zal weinig goede uitslagen rijden. Hij vertrouwt namelijk niet op eigen krachten. Maar ook hier speelt de invloed van anderen weer een rol. Wanneer anderen veel van jou verwachten, zul je eerder geneigd zijn een stap extra te zetten dan wanneer je om je heen alleen maar negatieve geluiden over je te verwachten prestaties hoort.

Mentale krachten kun je opbouwen, maar het is ook mogelijk om mentaal te breken. Je ziet dat laatste gebeuren bij renners die door een of andere tegenslag achterop zijn geraakt en er vervolgens alles aan doen om weer aansluiting bij de groep te krijgen. Als blijkt dat de inspanningen niets opleveren, zie je de energie uit de renner wegstromen. De schouders gaan omlaag, de pedaaltred wordt minder en de renner breekt. Veltkamp verklaart dit uit de fundamentele menselijke behoefte aan controle: het gevoel dat je je doelen door eigen inspanning weet te realiseren. Wanneer dit gevoel ontbreekt, rest er maar één ding: opgeven.

Met deze samenvatting doe ik geen recht aan de rijke inhoud van dit De verborgen motor. Onderwerpen als verkramping, de druk van het kopmanschap, jezelf en anderen motiveren en het tonen van wilskracht laat ik bijvoorbeeld onbesproken. Veltkamp weet al die thema’s op boeiende en tegelijkertijd diepgaande wijze te behandelen. Met een losse hand voert hij ons langs de verschillende items. En passant verwijst hij naar psychologisch onderzoek en voert hij ons langs talloze anekdotes en voorbeelden uit de wielersport. De manier waarop hij dit doet is zó overtuigend, dat ik het boek aanraad aan iedereen die geïnteresseerd is in de vraag wat mensen tot prestaties aanzet, waarom sommigen beter presteren dan anderen en wat prestaties met mensen doen. Het doet er eigenlijk niet toe of je een fan van wielrennen bent of niet. Want hoewel de auteur dit zelf nalaat, is het niet zo moeilijk om de inhoud te vertalen naar de situatie binnen bedrijven en organisaties. Als je dat doet, sla je twee vliegen in één klap. Je kunt je niet alleen je sportkennis opvijzelen, maar je kunt ook zeggen dat je tijdens je vakantie echt managementboek hebt gelezen!